Hasta iletişimini geliştirmeye yönelik okuma materyalleri

Yaralanmaya tepki

Bir sporcunun sakatlanmaya vereceği tepkinin ne olacağını tahmin etmek zordur. Bu birçok faktöre bağlıdır: sakatlığın kendisi (türü ve ciddiyeti), sakatlığın meydana geldiği durum (örneğin, dünya şampiyonasında altın madalya kazandıktan kısa bir süre sonra veya Olimpiyat Oyunlarından hemen önce, sezonun başında veya sonunda, vb. ), sporcunun mizacı ve kişiliği (anksiyete, depresyon ve durumu felaketleştirme eğilimi veya olumlu bir tutum ve sakatlığın üstesinden gelinmesi gereken bir zorluk olarak değerlendirilmesi), aile ve mali durum, iç baskı (güçlü rekabet etme ve kazanma ihtiyacı) ve dış baskı (takımdaki pozisyonunu kaybetme korkusu, oyuna hızlı bir şekilde dönmeye zorlanma).

Sakatlığa verilen tepki dinamik bir süreçtir. Şok, inançsızlık, inkar, öfke ve onaylamama (“Neden ben?”, “Bu nasıl olabilir?”), depresyon ve kendini suçlama (“Keşke daha iyi hazırlansaydım…”, “Keşke ısınmayı ihmal etmeseydim…”), başkalarını suçlama (kötü hazırlanmış bir stadyum, kusurlu ekipman, dayatılan çok ağır antrenman planı, fizyoterapistin yetersiz bakımı için) ve genellikle kabullenme arasında değişebilir. Elbette bu model kalıcı değildir ve her sporcu sakatlığını farklı şekilde yaşar.

İç ve dış faktörlerin bir arada bulunmasına bağlı olarak, travma sonuçta sadece olumsuz olarak algılanabilir, yansıtma ve olumlu yönlerin aranmasına katkı sağlayabilir veya hafife alınabilir.

---

Travmaya ilişkin olumsuz duygular, travmanın bir talihsizlik ve gereksiz acı olarak değerlendirilmesinde kendini gösterebilir:

– bir talihsizlik ve gereksiz acı,

– bir düşman ve bir hedefe ulaşmanın önündeki bir engeldir,

– kişinin hayal ettiği başarıya ulaşmasının önündeki geri dönüşü olmayan bir engeldir,

– izolasyon ve yalnızlığın bir nedenidir,

– kaygı ve düşük ruh hali kaynağıdır,

– harekete geçmek için motivasyon kaybı,

– Antrenman yapabilen ve performanslarını geliştirebilen diğer sporculara karşı öfke ve kıskançlık kaynakları,

– mali olanlar da dahil olmak üzere aile sorunlarının kaynağıdır,

– bir zayıflık işareti,

– çevreyi manipüle etmek için bir davet.

Yaralanmayla ilişkili olumlu duygular arasında şunlar sayılabilir:

– yansıtma ve olumlu yanları arama (örneğin, aileyle geçirilecek daha fazla zaman),

– Kişinin yaşam planlarını ve hedeflerini yeniden değerlendirmesi (örneğin, alternatif bir hobi veya aktivite bulması),

– iş motivasyonu oluşturmak,

– alçakgönüllülük ve sabır eğitimi,

– zihinsel direnci güçlendirmek,

– beklenmedik bir zorluğun üstesinden gelmek ve özgüveni güçlendirmek,

– sakatlıklarla mücadele eden diğer sporcular için daha fazla empati.

Küçümseme tutumu, sakatlığın her sporcunun başına bir gün gelecek bir kaza olarak algılanması ile karakterize edilir:

– Bir gün her sporcunun başına gelecek kazara bir olay,

– sporda yakında unutulacak normal bir olay,

– Sağlık ve spor kariyeri için büyük önem taşımayan olaylar,

– Spordan ve kaygısız tembellikten uzaklaşmak için bir bahane,

– tüm görevlerden mazeretler.

Elbette en iyi prognoz, tutumu yansıtıcı iyimser olarak tanımlanabilecek bir sporcuyla işbirliği yapmaktır. Tedavi ekibinin görevlerinden biri de sporcunun sakatlığa karşı böyle bir tutum geliştirmesine destek olmaktır.

Yaralanmaya bağlı stresle başa çıkma yolları

Yaralanmayla ilişkili stresi azaltmak için, sporcunun kendi durumunu (yaralanmanın doğası ve sonuçları, tedavinin amacı ve seyri) anlaması, kabul etmesi, kontrol duygusunu yeniden kazanması ve eylemlerinin sorumluluğunu alması önemlidir. Sporcunun iç kaynakları (öz yeterlilik, iç kontrol odağı, pozitif öz saygı, bağımsızlık, gevşeme teknikleri, dua, meditasyon ile güçlendirilmiş eylem tutarlılığı) veya dış kaynakları (çevreden gelen destek) kullanılarak elde edilebilecek olumlu duygulara odaklanmak çok önemli görünmektedir. Sporcu, terapi ekibiyle aktif olarak işbirliği yapmalı, endişelerini iletmeli (örneğin, rahatsız edici semptomları sormalı), zorluklar hakkında konuşmalı ve yardım istemekten çekinmemelidir.

Bir yaralanma sonrasında sporcuya yönelik temel tavsiyeler şunlardır:

– farmakolojik tedavi kullanmak ve doktorun önerdiği şekilde takip muayeneleri yapmak,

– bir fizyoterapist ile sistematik olarak çalışın,

– fizyoterapist ile randevular arasında önerilen egzersizleri yapın,

– günlük fiziksel aktivite, diyet, uyku ve dinlenme modifikasyonu önerilerini uygulayabilir.

– Bir spor psikoloğu ile işbirliği yapmak.

Rehabilitasyonu engelleyen faktörler

Rehabilitasyon sürecine müdahale eden ve etkinliğinin önündeki en büyük engeli oluşturan ana faktör ağrıdır. Bu nedenle, sağlık personelinin en önemli görevlerinden biri ağrının giderilmesine yardımcı olmaktır.

 Rehabilitasyon sürecine müdahale eden diğer zorluklar şu şekilde sıralanabilir: 

Duygusal sorunlar

Örnekler: olumsuz duygular, duygusal bastırma, depresiflik, uyku sorunları ve aşırı durumlarda intihar düşünceleri

Sağlanabilecek destek: mevcudiyet, ilgi ve alaka göstermek, konuşmak, dinlemek, endişeleri ifade etmek ve olumsuz duyguları serbest bırakmak için fırsatlar yaratmak

Destek eksikliğinin sonuçları: refahın bozulması ve duyguların bastırılmasıyla ilişkili gerginliğin artması

Bilişsel sorunlar

Örnekler: yaralanmanın doğasının, tedavinin amacının ve seyrinin çarpık veya eksik anlaşılması, yaralanmanın sonuçları, iyileşme ve zindelik için gereken süre hakkında yanlış anlamalar, prognoz hakkında yanlış anlamalar, doktorun ve fizyoterapistin tavsiyelerinin yanlış uygulanması

Verilebilecek destek: açık ve anlaşılır bir şekilde bilgi vermek, benzer deneyimler yaşamış biriyle konuşma fırsatı vermek, randevular ve kontroller planlandığında ilaçların nasıl alınacağını not etmek, egzersizlerin nasıl yapılacağına dair ayrıntılı talimatlar (örn. cep telefonuyla kısa videolar hazırlamak)

Destek eksikliğinin sonuçları: Terapiye karşı kaygı ve kötümser tutum veya sorunun küçümsenmesi, rehabilitasyon sürecine aktif katılım için motivasyon eksikliği, rehabilitasyonda ilerleme eksikliği, cesaretin kırılması.

Maddi sorunlar

Örnekler: kazanç fırsatlarının eksikliğine bağlı mali sorunlar, uzman tedavisine erişim eksikliği

Sağlanabilecek destek: mali destek alma konusunda yardım, uzman tedavisine erişim konusunda yardım

Destek eksikliğinin sonuçları: terapide ilerleme kaydedilememesi, kalıcı sağlık ve zindelik kaybı, duygusal ve ailevi sorunlar

 Kinezyofobi ve yeniden yaralanma korkusu

Bir yaralanmaya verilen yaygın tepkilerden biri hareket etme ve yeniden yaralanma korkusudur. Sakatlanmadan sonraki ilk aşamada bu korku haklıdır ve koruyucu bir faktördür. Sporcu iyileştikçe ve zindeliğe döndükçe, hareket korkusu azalmalıdır. Ancak, etkili tedaviye ve fiziksel aktivite için tıbbi kontrendikasyonların olmamasına rağmen, hareket etme ve yeniden sakatlanma korkusu yüksek kalmaktadır. Bu durum çok olumsuzdur ve yeniden yaralanma riskini artıran bir faktör olarak kabul edilir. Tıbbi ve kondisyon değerlendirmesi açısından sporcu spora dönmeye hazır olsa bile, yine de hareket korkusu varsa, spora dönüş ertelenmeli ve sporcuya destek sağlanmalıdır, örneğin bir spor psikoloğu ile bir seans.

Hareket korkusunu değerlendirmek için en yaygın kullanılan araçlardan biri Tampa Kinezyofobi Ölçeğidir. Bu ölçek 17 ifadeden oluşmaktadır ve bunlara örnek olarak şunlar verilebilir: “Egzersiz yaparsam kendime zarar vermekten korkuyorum”, “Ağrı her zaman vücuduma zarar verdiğim anlamına gelir”, “Hiç kimse ağrı içindeyken egzersiz yapmamalıdır”. İfadeler 1’den 4’e kadar Likert ölçeğinde puanlanır: 1 – kesinlikle katılmıyorum / 2 – katılmıyorum / 3 – katılıyorum / 4 – kesinlikle katılıyorum (daha yüksek puanlar kinezyofobinin daha şiddetli olduğunu gösterir). Katılımcı 17 ila 68 puan alabilir, 37 veya daha fazla puan kinezyofobiyi gösterir. İngilizce elektronik ölçek hesaplayıcısına ücretsiz erişim için: https://www.physiotutors.com/questionnaires/tampa-scale-kinesiophobia/ (erişim: 03/09/2023)

Ayrıca e-kılavuzda da mevcuttur: RTS karar verme sürecinde yararlı olan diğer ölçeklerin ve anketlerin açıklaması.